Kuyruk Teorisi
Bank of America’nın Cleveland, Ohio dışındaki bir şubesinin yöneticisisiniz. Vermeniz gereken
kararlardan biri, herhangi bir zamanda altı vezne istasyonundan kaç tanesini açık tutacağınızdır.
Kuyruk teorisi ya da sıklıkla bekleme hattı teorisi olarak adlandırılan teori karar vermenize
yardımcı olabilir. Bekleme hattına sahip olmanın maliyeti ile bu hattı korumak için gereken
hizmet maliyetinin dengelenmesini içeren bir karar kuyruk teorisi ile daha kolay verilebilir. Bu
tür genel durumlar arasında benzin istasyonlarında kaç adet benzin pompasına, banka gişelerinde
kaç adet veznedara, otoyol gişelerinde kaç adet gişe görevlisine ya da uçak bileti gişelerinde kaç
adet check-in sırasına ihtiyaç duyulduğunun belirlenmesi yer alır. Her durumda, yönetim
mümkün olduğunca az sayıda istasyonu açık tutarak maliyeti en aza indirmek ister, ancak bu sayı
müşterilerin sabrını sınayacak kadar az olmamalıdır. Veznedar örneğimizde, belirli günlerde (her
ayın ilk günü ve Cuma günleri gibi), altı pencerenin tamamını açabilir ve bekleme süresini
ya da sadece bir tane açabilir, personel maliyetlerini en aza indirebilir ve isyan riskini göze alabilirsiniz.
Kuyruk teorisinin altında yatan matematik bu kitabın kapsamı dışındadır, ancak teorinin
nasıl çalıştığını basit örneğimizde görebilirsiniz. Sizin için çalışan altı veznedarınız var, ancak
ortalama bir sabah boyunca sadece bir pencere açıkken idare edip edemeyeceğinizi bilmek
istiyorsunuz. Herhangi bir müşterinin sırada sabırla beklemesini bekleyeceğiniz en uzun süreyi
12 dakika olarak kabul ediyorsunuz. Her müşteriye hizmet vermek ortalama 4 dakika sürüyorsa,
sıranın üçten fazla uzamasına izin verilmemelidir (12 dakika , müşteri başına 4 dakika = 3
müşteri). Geçmiş deneyimlerinizden, sabah saatlerinde insanların dakikada ortalama iki kişi
olarak geldiğini biliyorsanız, sırada bekleyen müşterilerin olasılığını (P) aşağıdaki gibi
hesaplayabilirsiniz:
Pn
= c 1 – a
Varış oranı Varış o r a n ı n
b d * c
d
Hizmet oranı
Hizmet oranı
Burada n = 3 müşteri, varış oranı = dakikada 2 ve hizmet oranı = müşteri başına 4 dakikadır.
Bu sayılar yukarıdaki formüle yerleştirildiğinde aşağıdaki sonuç elde edilir:
Pn
= [1 – 2/4] * [2/4]3 = (1/2) * (8/64) = (8/128) =
.0625
.0625’lik bir P ne anlama gelir? Bu size ortalama bir sabah sırasında üçten fazla müşterinin sırada
olma olasılığının 16’da 1 olduğunu söyler. Zamanın yüzde 6’sında sırada dört veya daha fazla
müşteriyle yaşamaya razı mısınız? Eğer öyleyse, bir vezne penceresini açık tutmak yeterli
olacaktır. Değilse, daha fazla vezne personeli görevlendirmeniz gerekecektir.
Ekonomik Sipariş Miktarı Modeli
Bir bankadan çek siparişi verdiğinizde, yeniden sipariş formunun çek tedarikinizin yaklaşık
üçte ikisi kadar yerleştirildiğini fark ettiniz mi? Bu uygulama, sabit noktalı yeniden sıralama
sisteminin basit bir örneğidir. Sürecin önceden belirlenmiş bir noktasında, sistem envanterin
yenilenmesi gerektiği gerçeğini “işaretlemek” üzere tasarlanmıştır. Amaç, envanter taşıma
maliyetlerini en aza indirirken aynı zamanda envanter kaleminin tükenme olasılığını
sınırlamaktır. Son yıllarda perakende mağazaları bu yeniden sıralama faaliyetini gerçekleştirmek
için bilgisayarlarını giderek daha fazla kullanmaktadır. Yazar kasaları bilgisayarlarına bağlıdır ve
her satış mağazanın envanter kaydını otomatik olarak ayarlar. Bir ürünün envanteri kritik noktaya
ulaştığında, bilgisayar yönetime yeniden sipariş vermesini söyler.
Bir satın alma siparişi için optimum miktarı matematiksel olarak türetmeye yönelik en iyi
bilinen tekniklerden biri ekonomik sipariş miktarı (EOQ) modelidir (bkz. Ek QM-7). EOQ modeli,
sipariş verme ve envanter taşımayla ilgili dört maliyeti dengelemeye çalışır: satın alma maliyetleri
(satın alma fiyatı artı teslimat ücretleri eksi indirimler), sipariş maliyetleri (evrak işleri, takip, ürün
geldiğinde inceleme ve diğer işlem maliyetleri), taşıma maliyetleri (envantere bağlı para,
depolama, sigorta, vergiler vb.) ve stoksuz kalma maliyetleri (kaybedilen siparişlerden vazgeçilen
karlar,
kuyruk teorisi
Bekleme hattı teorisi olarak da bilinen bu teori,
bekleme hattına sahip olmanın maliyeti ile hattın
bakım maliyetini dengelemenin bir yoludur.
Yönetim, müşterilerinin sabrını sınamadan
maliyetleri en aza indirmek için mümkün olduğunca
az sayıda istasyonun açık olmasını ister.
sabit noktalı yeniden sıralama
sistemi
Sürecin önceden belirlenmiş bir noktasında
envanterin yeniden sipariş edilmesi ihtiyacını
“işaretlemek” için bir sistem yöntemi
ekonomik sipariş miktarı
(EOQ)
Envanterin sipariş edilmesi ve taşınmasıyla ilgili
maliyetleri dengelemeyi ve böylece taşıma ve sipariş
maliyetleriyle ilişkili toplam maliyetleri en aza
indirmeyi amaçlayan bir model
100 Bölüm 2 – Planlama
Ek QM-7
Toplam
maliyetler
Maliye
Taşıma
maliyetleri
tler
Sipariş
maliyetleri
En ekonomik
sipariş boyutu
O Q
Sipariş Miktarı
iyi niyeti yeniden tesis etme maliyeti ve geç sevkiyatları hızlandırmak için yapılan ek masraflar). Bu dört
maliyet bilindiğinde, model her bir satın alma için en uygun sipariş boyutunu belirler.
Ekonomik sipariş miktarı (EOQ) modelinin amacı, taşıma ve sipariş maliyetleriyle ilişkili
toplam maliyetleri en aza indirmektir. Sipariş edilen miktar arttıkça, ortalama envanter ve
dolayısıyla taşıma maliyetleri de artar. Örneğin, bir envanter kalemi için yıllık talep 26.000
birimse ve bir firma her seferinde 500 sipariş veriyorsa, firma yılda 52 [26.000/500] sipariş
verecektir. Bu sipariş sıklığı, kuruluşa ortalama 250 [500/2] birimlik bir envanter verir. Sipariş
miktarı 2.000 birime çıkarılırsa, daha az sipariş (13) [26.000/2.000] verilecektir. Ancak, eldeki
ortalama envanter 1.000 [2.000/2] birime yükselecektir. Dolayısıyla, elde tutma maliyetleri
arttıkça sipariş maliyetleri düşer ve bunun tersi de geçerlidir. Optimum ekonomik sipariş
miktarına toplam maliyet eğrisi üzerindeki en düşük noktada ulaşılır. Bu, sipariş maliyetlerinin
taşıma maliyetlerine eşit olduğu noktadır – ya da ekonomik sipariş miktarıdır (bkz. Ek QM-7’deki
Q noktası).
Bu optimal sipariş miktarını hesaplamak için aşağıdaki verilere ihtiyacınız vardır: dönem
boyunca ürün için tahmin edilen talep (D); her bir siparişi vermenin maliyeti (OC); ürünün değeri
veya satın alma fiyatı (V); ve toplam envanteri korumanın taşıma maliyeti (yüzde olarak ifade
edilir) (CC). Bu veriler göz önüne alındığında, EOQ formülü aşağıdaki gibidir:
2 * D * OC
EOQ =
A V * CC
EOQ’nun belirlenmesine ilişkin bir örnek üzerinde çalışalım. Örneğin, yüksek kaliteli ses ve
video ekipmanı perakendecisi Barnes Electronics’i ele alalım. Şirketin sahibi Sam Barnes, yüksek
kaliteli ses ve görüntü ekipmanlarının ekonomik sipariş miktarlarını belirlemek istemektedir. Söz
konusu ürün bir Sony kompakt ses kayıt cihazıdır. Barnes yılda 4.000 adet satış öngörmektedir.
Ses sistemi için maliyetin 50 $ olması gerektiğine inanmaktadır. Bu sistemler için sipariş
vermenin tahmini maliyetleri sipariş başına 35 dolar ve kayıt cihazının değerinin yüzde 20’si
oranında yıllık sigorta, vergi ve diğer taşıma maliyetleridir. EOQ formülünü ve önceki bilgileri
kullanarak EOQ’yu aşağıdaki gibi hesaplayabilir:
EOQ =
2 * 4,000 * 35
A 50 *
.20
EOQ = 228.000
EOQ = 167,33 veya 168 birim
Kantitatif Modül 101
Envanter modeli, yaklaşık 168 kayıt cihazından oluşan miktarlarda veya lotlarda sipariş
vermenin en ekonomik yöntem olduğunu göstermektedir. Başka bir ifadeyle, Barnes yılda
yaklaşık 24[4.000/168] kez sipariş vermelidir. Ancak, tedarikçi Barnes’a minimum 250 birimlik
miktarlarda satın alması halinde alımlarda yüzde 5 indirim teklif ederse ne olur? Şimdi 168 adet
mi yoksa 250 adet mi satın almalıdır? İndirim olmasaydı ve her seferinde 168 adet sipariş
verseydi, bu kayıt cihazlarının yıllık maliyetleri aşağıdaki gibi olurdu:
250 adet sipariş için yüzde 5 indirim yapıldığında, ürün maliyeti [50 $ * (50 $ * .05)]
47,5 $ olacaktır.
Satın alma maliyeti: Taşıma maliyeti (ortalama envanter birimi sayısı
$50 * $4,000= $200,000
168>2 * $50 * .2 = 840
çarpı kalem değeri çarpı yüzde):
Sipariş maliyetleri (sipariş sayısı çarpı 24 * $35= 840
sipariş verin):
Toplam maliyet:
= $201,680
Yıllık envanter maliyetleri aşağıdaki gibi olacaktır:
Satın alma maliyeti: Taşıma
maliyeti:
Sipariş
maliyeti:
Toplam
maliyet:
$47 .50 * $4,000 = $190,000 .00
250>2 * $47.50 * .2 = 1,187.50
16 * $35= 560.00
= $191,747.50
Bu hesaplamalar Barnes’a yüzde 5’lik indirimden yararlanması gerektiğini göstermektedir.
Artık daha büyük miktarlarda stok yapmak zorunda olsa da, yıllık tasarruf yaklaşık 10.000 $’a
ulaşmaktadır. Bununla birlikte, bir uyarı notu eklemek gerekir. EOQ modeli talebin ve teslim
sürelerinin bilindiğini ve sabit olduğunu varsayar. Eğer bu koşullar sağlanamıyorsa, model
kullanılmamalıdır. Örneğin, üretilen bileşen envanteri için genellikle kullanılmamalıdır, çünkü
bileşenler sabit bir oranda değil, bir kerede, topaklar halinde veya tek partiler halinde stoktan
çıkarılır. Bu uyarı, de- mand değişken olduğunda EOQ modelinin işe yaramaz olduğu anlamına
mı gelir? Hayır. Model, maliyetlerdeki değiş tokuşları ve parti büyüklüklerini kontrol etme
ihtiyacını göstermede hala bir miktar faydalı olabilir. Ancak, talep ve özel durumların ele
alınması için daha sofistike parti boyutlandırma modelleri mevcuttur. EOQ’nun matematiği,
kuyruk teorisinin matematiği gibi, bu metnin kapsamının çok ötesindedir. şimdi burada yazılan şeyleri bana basitleştirerek detaylıca açıkla ve günlük hayattan örnekler de var